تلفیق ادبیات و سیاست، بزرگ علوی

زندگینامه  بزرگ علوی

سید مجتبی آقا بزرگ علوی، نویسنده‌ی فعال اجتماعی در 13 بهمن سال 1282 در خانواده‌ای متمدن و روشن‌فکر به دنیا آمد. او از رشته علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه مونیخ آلمان فارغ التحصیل شده و نوشتن را نیز از همان دوران آغاز کرد.

او بعد از بازگشت از آلمان، مدتی را در تهران و شیراز تدریس و همچنین روزنامه نگاری را دنبال می‌کرد. وی در همان زمان با صادق هدایت، فرزاد مسعود و مجتبی مینوی، گروه ربعه را تشکیل داد. آنها در این گروه داستان‌های فارسی با سبکی جدید و نوین نوشتند که ادبیات معاصر را دچار دگرگونی کرد. او فضای داستان‌های ایرانی را متحول کرد. بزرگ علوی، صادق هدایت و صادق چوبک با سبک جدید روایت به عنوان پدران داستان نویس نوین ایرانی نام گرفتند.

بزرگ علوی در آثارهای خود با نگاه انتقادی به وضعیت اجتماعی و سیاسی جامعه می‌پرداخت. این امر سبب شد که او بارها و بارها در جریانات مختلف سیاسی زندانی شود. او در اردیبهشت سال 1316 به علت توجه و پیروی از حزب کمونیسم محاکمه  و  7 سال زندانی شد.

بزرگ علوی نویسنده‌ی مشهور واقع گرا، داستان‌هایی را خلق کرده که دارای جایگاه ویژه و گران‌بهایی در میان نویسندگان معاصر است. او وقایع سیاسی و اجتماعی را در قالب داستان‌هایی جذاب و ماندگار روایت کرده است. عشق در کنار اتفاقات سیاه و خاکستری زندگی‌ علوی، تاثیر بسزایی در مفهوم آثارش داشته است.

بزرگ علوی در کنار روشنفکران و افراد متمول جامعه به دفاع از حقوق طبقه ضعیف و زحمتکش جامعه پرداخته و روحیه مبارزه طلبی‌اش را در داستان‌های خود به مخاطبین منتقل می‌کرد. در همان دوران به همراه 52 نفر دوباره زندانی شد. کتاب‌های پنجاه و سه نفر و ورق‌پاره‌های زندان را نوشت. کتاب پنجاه و سه نفر روایتگر دوران بسته‌ی حکومت رضا شاه است که او با پیوند ادبیات و سیاست به آن اشاره می‌کند.

 بزرگ علوی هدف خلق این کتاب را اینگونه می‌گوید:

من می‌خواهم پیچ و مهره اجتماع دوره سیاه را به‌طور بارز به خوانندگان خود نشان دهم. محاکمه پنجاه‌ وسه نفر با این وضع افتضاح‌آور که یکی از آثار ننگین تاریخ ایران به شمار می‌رود. بنابراین اگر من موفق شوم که حادثه ۵۳ نفر را به‌طوری‌که در حقیقت بوده، و وقایعی را که اطراف آن رخ داده، چنانکه شاید و باید، شرح دهم، گمان می‌کنم توانسته‌ام اوضاع اجتماع ایران را در این بیست‌ساله اخیر تشریح کنم. او در ورق پاره‌های زندان، دوران زندانش را روایت می‌کند که وضعیت سیاسی و اجتماعی زمانه را روی کاغذ قند، کاغذ سیگار و پاکت‌های میوه و شیرینی می‌نوشت.

بزرگ علوی از اولین تحصیل‌کرده‌های خارج از کشور آن زمان بود و علاوه بر نوشتن آثار جاودان خود، چندین اثر بین المللی مانند: دوشیزه‌ی اورلئان نوشته‌ی شیلر و کسب‌وکار خانم وارن نوشته‌ی جرج  برنارد شاو را به زبان فارسی ترجمه کرده و ادبیات آلمان را به مخاطبین آن زمان ها نشان داده است.

او بعد از آزاد شدن از زندان، دوباره به اروپا سفر کرد و تا انقلاب اسلامی در همانجا به نوشتن و تدریس در دانشگاه هومبولت آلمان مشغول بود. بزرگ علوی در دهه‌ی پنجاه برای مدتی به ایران بازگشت و دوباره به آلمان رفت. این نویسنده‌ی درخشان معاصر در 28 بهمن سال 1375 با سکته‌ی قلبی درگذشت.

معروف ترین آثار بزرگ علوی

چمدان

کتاب چمدان نخستین اثر داستان نویس نوین ایرانی، بزرگ علوی، الهام گرفته از آثار زیگموند فروید (Sigmund Freud) است.  این اثر که یکی از معروف‌ترین کتاب های او می‌باشد. مجموعه‌ای از داستان‌هایی در قالب نثری ساده و روان است که به خوبی، بازتاب فرهنگ عام آن زمان است.

عناوین داستان‌های کوتاه این کتاب: چمدان، قربانی، عروس هزار داماد، تاریخچه اتاق من، سرباز سربی، شیک‌پوش و رقص مرگ است. بزرگ علوی این اثر را در سال 1313 خلق و دو سال بعد از انتشار آن به مدت 5 سال زندانی شد. او با شیوه‌ی خاص خود، ساختار این رمان را به نحوی خلق کرده که پایان آن، مخاطب را غافلگیر می‌کند.

جمال میرصادقی نویسنده‌ای مطرح، در نقد داستان چمدان در این مجموعه می‌گوید: داستان چمدان از نوع داستان‌های کافکایی است که در آن ذهنیت، جنبه‌ی عینی پیدا کرده و به شیوه روایت کافکا ارائه شده است. رئالیسم در داستان‌های کافکا جای خود را به سورئالیسم می‌دهد.

چشم‌هایش

رمان چشم‌هایش (Her Eyes) داستان معمایی عاشقانه همراه با سیاست، یکی دیگر از معروف‌ترین آثار بزرگ علوی به حساب می‌آید. این کتاب در سال 1331 منتشر شد. با بیان ساده و رازآلود خود، با استقبال شدید مردم مواجه  و همین امر سبب شد که تا کنون این اثر به زبان‌های مختلف زنده دنیا ترجمه شود.

رمان چشم‌هایش، زندگی زنی از طبقه بالای اجتماعی زمان رضا شاه را روایت می‌کند. این زن به نام فرنگیس، عاشق نقاش معروفی به نام ماکان می‌شود.( نویسنده شخصیت او را از زندگی کمال الملک الهام گرفته است)

استاد ماکان، رهبر تشکیلات زیرزمینی ضد حکومت رضا شاه است. فرنگیس به خاطر علاقه‌ی زیاد به استاد ماکان، وارد مبارزات سیاسی علیه حکومت می‌شود.

بعد از مرگ ماکان، ناظم مدرسه‌ای که مسئول نمایشگاه آثار ماکان است معروف‌ترین اثر او که پرتره‌ای از چشمان یک زن که رازهای زیادی را در خود پنهان کرده است، پیدا می‌کند. این اثر که کنجکاوی ناظم را برانگیخته کرده است، او را وادار به پیدا کردن صاحب آن چشم‌ها می‌کند.بعد از گذشت مدتی، فرنگیس را پیدا کرده و بالاخره راز آن چشم‌ها برملا می‌شود.

میرزا، مجموعه داستان دیگری از بزرگ علوی است. این اثر، شش داستان کوتاه با عناوین، آب، میرزا، احسن القصص، دربدر، یکه و تنها و وبا دارد. این کتاب در زمان مهاجرت این نویسنده خلق شده است. داستان های میرزا، موضوعات یکسانی نداشته و شخصیت‌های آن هم، متفاوت از هم هستند. در داستان‌های بزرگ علوی، معنایی پنهان هستند. که می‌توانید با شناخت بیشتر سبک نویسندگی و مطالعه آثار او، لایه‌های پنهان آنها را دریابید. از دیگر آثار علوی نیز می‌توان به روایت، گیله مرد و سالاری‌ها اشاره کرد.